Co robi świat aby przeciwdziałać zmianom klimatu?

Jaka instytucja zajmuje się międzyrządowymi negocjacjami w zakresie zmian klimatu? Jakie są cele Konwencji Klimatycznej i jaka jest jej struktura? Jakie dokumenty powstają na mocy negocjacji? Tego wszystkiego dowiesz się czytając poniższy artykuł.

Początek debaty nad koniecznością podjęcia międzynarodowych działań na rzecz ochrony klimatu sięga lat 70-tych. W 1988 roku powołano Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, któremu powierzono zadanie prowadzenia prac badawczych i dostarczania rządom oraz organizacjom międzynarodowym raportów, na podstawie których można by inicjować działania i wyznaczać ramy polityki przeciwdziałania globalnemu ociepleniu.

Już w 1989 roku IPCC opublikował swój pierwszy raport. Stanowił on podstawę do negocjacji pierwszego międzynarodowego porozumienia – Ramowej Konwencji ONZ ws. Zmian Klimatu (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC [1]). Konwencja została podpisana w czerwcu 1992 roku w trakcie Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro, a weszła w życie dwa lata później, po jej ratyfikowaniu przez 50 państw [2].

Podstawowym celem Konwencji Klimatycznej jest: „…osiągnięcie stabilizacji stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze na takim poziomie, który zapobiegnie niebezpiecznym antropogenicznym oddziaływaniom na system klimatyczny”. Realizacja tego zamierzenia nie jest łatwym zadaniem. Okazuje się bowiem, że nawet w przypadku gdybyśmy zaprzestali emisji gazów cieplarnianych już dzisiaj, to i tak temperatura do końca XXI wieku wzrosłaby o ok. 0,7ºC. Z drugiej jednak strony, jeżeli nie zostaną podjęte zdecydowane i natychmiastowe działania (nie później niż w ciągu 10-20 lat) to skutki mogą okazać się katastrofalne.

Dla realizacji celów Konwencji, państwa-sygnatariusze przyjęły na siebie szereg zobowiązań, które nie zostały sformułowane w sposób bezwarunkowy, a ich niewypełnienie nie powoduje żadnych sankcji. Kraje uprzemysłowione wymienione w załączniku I do Konwencji Klimatycznej (tzw. Annex I) [3], zobowiązały się do utrzymania emisji gazów cieplarnianych do 2000 roku na poziomie z 1990 roku. Na liście znajdują się 24 państwa należące do OECD [4] (w tym 15 krajów „starej” Unii Europejskiej – UE-15) oraz 14 państw w okresie transformacji (w tym Polska). W załączniku II do Konwencji Klimatycznej (tzw. Annex II) wymieniono najbogatsze kraje ze specjalnymi zobowiązaniami w zakresie transferu technologii oraz pomocy finansowej. Do grupy tej należą: Australia, Islandia, Japonia, Kanada, Nowa Zelandia, Norwegia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria i kraje UE-15. Trzecią grupę stanowią pozostałe państwa-sygnatariusze Konwencji Klimatycznej, nie ujęte w załączniku I (tzw. Non-Annex I) [5]. Są to państwa rozwijające się, w tym bardzo dynamicznie jak Chiny czy Indie, oraz kraje bardzo słabo rozwinięte. Konwencja Klimatyczna uznaje historyczną odpowiedzialność krajów rozwiniętych (tj. z załącznika II) i właśnie na nie nakłada największą odpowiedzialność za przeciwdziałanie zmianom klimatu.

Każdego roku odbywają się regularne spotkania sygnatariuszy i obserwatorów Konwencji – Konferencje Stron Konwencji Klimatycznej (ang. Conferences of the Parties, COP). Są one poświęcone szczegółowym rozwiązaniom dotyczącym wcielania w życie postanowień Konwencji i planowaniu dalszych przedsięwzięć w tej dziedzinie. W procesie negocjacji przewidziano udział dwóch ciał wspomagających, a mianowicie: Komitetu Doradczego ds. Nauki i Techniki (ang. Subsidiary Body for Scientific and Technological Advice, SBSTA) i Komitetu ds. Wdrażania (ang. Subsidiary Body for Implementation, SBI). Spotykają się one przeważnie dwa razy do roku i wspomagają przygotowania do spotkań Stron Konwencji.

Konwencja Klimatyczna ma charakter ramowy, a jej ogólne postanowienia precyzują dodatkowe porozumienia. Najważniejszym z nich jest Protokół z Kioto przyjęty w 1997 roku w czasie III Konferencji Stron Konwencji (COP3). Nie wszyscy sygnatariusze Konwencji Klimatycznej ratyfikowali podpisane w Kioto porozumienie [6]. W załączniku B do Protokołu (tzw. Annex B) wymienione są kraje, które zobowiązały się do określonego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych – łącznie o co najmniej 5,2% (liczone jako średnia roczna z okresu 2008-2012) w stosunku do roku bazowego Konwencji (1990 rok). Cele redukcyjne są różne dla poszczególnych krajów. Protokół z Kioto wszedł w życie dopiero 16 lutego 2005 roku po ratyfikowaniu go przez 141 państw [7], wytwarzających w sumie 61% światowej emisji gazów cieplarnianych. Trudności z wejściem w życie Protokołu wynikały z faktu, że poza ratyfikowaniem go przez odpowiednią liczbę krajów, warunkiem było także to, aby kraje zobowiązane do redukcji reprezentowały łącznie co najmniej 55% światowej emisji gazów cieplarnianych. Stany Zjednoczone – do roku 2006 kraj o największej na świecie emisji CO2 – nie ratyfikowały Protokołu, co spowodowało jego zablokowanie. Dopiero ratyfikowanie porozumienia przez Rosję stworzyło możliwość jego wejścia w życie. Każdego roku, wraz ze spotkaniami stron Konwencji Klimatycznej, odbywają się spotkania członków Protokołu z Kioto (ang. Members of the Parties, MOP).

W celu umożliwienia efektywnych działań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, w Protokole z Kioto uwzględniono tzw. „elastyczne” mechanizmy rynkowe, m. in.:

• Handel Uprawnieniami do Emisji Zanieczyszczeń (ang. Emissions Trading), który pozwala poszukiwać najbardziej opłacalnej drogi redukcji emisji zanieczyszczeń.
• Mechanizm Czystego Rozwoju (ang. Clean Development Mechanism, CDM) umożliwia rządom i przedsiębiorstwom z krajów uprzemysłowionych inwestycje w projekty przyczyniające się do redukcji emisji w krajach rozwijających się. Kraje uprzemysłowione pozyskują dzięki temu Certyfikaty Redukcji Emisji (ang. Certified Emission Reductions, CERs). Celem mechanizmu jest wspomaganie krajów w dążeniu do wypełnienia ilościowych zobowiązań redukcyjnych oraz promocja zrównoważonego rozwoju.
• Projekt Wspólnego Wdrażania (ang. Joint Implementation, JI), umożliwia rządom i przedsiębiorstwom z krajów uprzemysłowionych inwestycje w projekty przyczyniające się do redukcji emisji gazów cieplarnianych w innym kraju uprzemysłowionym, gdzie koszty tej redukcji są niższe. Pozwala to na pozyskanie certyfikatów redukcji emisji, tzw. Jednostek Redukcji Emisji (ang. Emission Reduction Units, ERUs). Celem mechanizmu jest wspomaganie krajów uprzemysłowionych w wywiązaniu się ze zobowiązań ilościowych redukcji emisji gazów cieplarnianych. Zarówno kraj-inwestor jak i kraj-biorca muszą być państwami z załącznika I do Konwencji Klimatycznej.

W celu dobrego przygotowania się do negocjacji Stron Konwencji Klimatycznej oraz Protokołu z Kioto (COP/MOP), kilka razy w roku odbywają się spotkania towarzyszące organów pomocniczych SBSTA [8] i SBI [9]. W 2008 roku spotkania towarzyszące odbyły się w Bangkoku (31 marca – 4 kwietnia), w Bonn (2-13 czerwca) oraz w Akrze (21-27 sierpnia). Dodatkowo w październiku w Warszawie odbył się tzw. pre-COP, przygotowujący do COP14/MOP4 w Poznaniu.