Polska w walce ze zmianami klimatu

Polska musi sprostać temu, że nasza gospodarka bazuje w znaczącym stopniu na paliwach kopalnych, czego konsekwencją są bardzo wysokie emisje. Jakie wobec tego jest miejsce Polski w międzynarodowej walce ze zmianami klimatu?

Polska jest sygnatariuszem zarówno Konwencji Klimatycznej, jak również Protokołu z Kioto. W 2003 roku rząd przyjął dokument dotyczący polityki klimatycznej, w którym za cel strategiczny uznano redukcje emisji gazów w 2020 roku o 40% w stosunku do roku bazowego, czyli 1988 [1]. Od 1988 do 2006 roku nastąpił znaczący spadek emisji gazów cieplarnianych, bo o 29% [2], podczas gdy zobowiązania Polski wynikające z Protokołu z Kioto wynoszą tylko 6%. Zostało to osiągnięte dzięki zmianom systemowym i wprowadzeniu gospodarki rynkowej. Jednak koszt tych przemian był znaczący – upadek wielu zakładów przemysłowych i wzrost bezrobocia prawie do 20%.

Obecnie Polska jest 21. krajem [3] co do wielkości emisji gazów cieplarnianych na świecie (pod względem liczby ludności zajmuje 33 miejsce, powierzchni kraju – 69 miejsce, a PKB per capita – 50). Emisja w 2006 roku przekraczała 10 ton CO2eq/mieszkańca tj. dwa razy więcej niż średnia światowa oraz 5 razy więcej niż wielkość potrzebna do stabilizacji zmian klimatu. W 2006 roku nasz udział w emisji gazów cieplarnianych świata wyniósł ok. 1%. W świadomości Polaków utarło się przekonanie, że nasz kraj jest biedny, wymagający pomocy ze strony zachodnich sąsiadów. Co więcej, w dalszym rozwoju nie powinno Polsce nic przeszkadzać, a tym bardziej aspekty środowiskowe. Bardzo często zapominamy, że znajdujemy się w elicie najbogatszych społeczności naszego globu, która w dużym stopniu odpowiedzialna jest za emisję gazów cieplarnianych do atmosfery [4].

Polska jest krajem w bardzo znaczącym stopniu bazującym na paliwach kopalnych, co w konsekwencji przekłada się na 94% produkcję energii elektrycznej z węgla kamiennego i brunatnego oraz na znaczną emisję CO2. Ten bezsporny fakt rzutuje w istotny sposób na poważne trudności we wdrażaniu polityki klimatycznej Komisji Europejskiej.

Pakiet energetyczno-klimatyczny a sprawa Polski

W marcu 2007 roku, w trakcie obrad Wiosennego Szczytu Europejskiego, Polska podpisała zgodę na wspólnotowe cele dla polityki klimatycznej tzw. „3 razy 20 na 2020” (20% redukcji emisji gazów cieplarnianych, 20% udziału odnawialnych źródeł energii, 20% wzrost efektywności energetycznej). W styczniu 2008 roku Komisja Europejska przedstawiła wstępny program wykonawczy do realizacji celów Pakietu energetyczno-klimatycznego. W odpowiedzi na propozycję UE, na przełomie lutego i marca 2008 roku, pojawiły się pierwsze doniesienia, formułowane przez przedstawicieli biznesu, że propozycje zawarte w Pakiecie mogą zagrozić polskiej gospodarce. Najwięcej kontrowersji wzbudzała propozycja zmiany sposobu uzyskiwania uprawnień do emisji gazów cieplarnianych w sektorze energetycznym. Dotychczas utrzymywane darmowe uprawniania, miałyby być od 2013 roku kupowane w ramach systemu ogólnoeuropejskiej aukcji.

Według Raportu 2030 [5], który był podstawowym dokumentem do negocjacji stanowiska Polski z Komisją Europejską, wdrożenie Pakietu energetyczno-klimatycznego w Polsce przyczyni się do szeregu zagrożeń tj. wzrostu ceny energii o ok. 60%, spadku wzrostu gospodarczego PKB o 7,5% w 2020 roku, wzrostu cen energii w budżecie gospodarstw o 14-18%, jak również wzrostu kosztów wytwarzania energii. Liczby przedstawione w raporcie jak się później okazało, były w dużym stopniu przerysowane [6]. W dyskusji w mediach podawano skrajne scenariusze wdrożenia pakietu, mówiono o 300% wzroście ceny energii, pół milionie osób bezrobotnych i 150 tysiącach osób, które wyemigrują z kraju w poszukiwaniu pracy. Nieliczni (przede wszystkim organizacje pozarządowe) przywoływali pozytywne strony tj. blisko 5-7 miliarda euro rocznie dochodu do budżetu Polski w latach 2013-2020, pochodzących ze sprzedaży uprawnień na aukcji.

Polsce udało się stworzyć mniejszość blokującą decyzję o Pakiecie energetyczno-klimatycznym. Decyzja o jego przyjęciu została odsunięta w czasie, a w końcu sam zapis Pakietu został osłabiony. W dniu 11 grudnia 2008 roku, kiedy w Poznaniu kończyły się obrady Konferencji Stron Ramowej Konwencji ws. Zmian Klimatu, przywódcy krajów członkowskich UE przyjęli Pakiet. W kolejnych latach stoi przed Polską wyzwanie wdrożenia polityki klimatycznej UE. Nie należy zapominać, że Pakiet energetyczno-klimatyczny jest szansą na znaczne przyspieszenie przemian w naszej nadal nieefektywnej gospodarce. Konieczne jest postawienie na zasadniczy wzrost efektywności użytkowania energii oraz na rozwój odnawialnych źródeł jej pozyskiwania. O możliwości niech świadczą poniższe liczby [7]:

• Zużycie energii na jednostkę PKB jest w Polsce 2 razy wyższe niż w UE-15;
• Sprawność elektrowni wynosi w Polsce 36,5%, a w UE-15 – 46,5%. Posiadamy 40% bloków energetycznych o wieku ponad 35 lat i 10% o wieku ponad 50 lat;
• Zaledwie 20% sieci ciepłowniczych ma rury preizolowane;
• Sprawność źródeł ciepła wynosi 50-86%, podczas gdy w UE-15 70-91%;
• Izolacyjność termiczna mieszkań wynosi 150-350 kWh/m/rok, a 40-90 kWh/m/rok w UE-15 (techniczne możliwości sięgają nawet 15 kWh/m/rok).

Efektywność energetyczna

Według informacji Ministerstwa Środowiska, jednym z priorytetów działania w kolejnych latach jest efektywność energetyczna. Według profesora Krzysztofa Żmijewskiego z Politechniki Warszawskiej: „Celem programu efektywności energetycznej powinno być osiągniecie przez Polskę w 2030 roku dzisiejszego europejskiego poziomu efektywności energetycznej UE-15, czyli 166 toe/M [8]. Polska startuje z poziomu 444 toe/M. Niejako po drodze powinniśmy osiągnąć dwa cele indykatywne wyznaczone przez UE. W 2016 roku powinniśmy udokumentować oszczędność w zużyciu energii końcowej w ilości 4569 ktoe (czyli 9% rocznego bilansu energii końcowej). Drugim celem jest poprawa efektywności energetycznej o 20% w horyzoncie roku 2020”. Z wyliczeń ww. eksperta wynika, że „... wymóg ten prowadzi do oszczędności 12-18% zużycia energii pierwotnej (w zależności od realnego tempa wzrostu PKB). Powyższe cele są możliwe do osiągnięcia. Po pierwsze dlatego, że kraje EU-15 takie parametry już osiągnęły, a po drugie dlatego, że zidentyfikowane działania pozwalają na osiągnięcie 25-27% oszczędności w przemyśle i 28-30% w mieszkalnictwie. Kluczem do osiągnięcia tych celów jest po pierwsze, zmiana struktury gospodarczej kraju z przemysłowo-rolniczej w usługowo-naukową, a po drugie, uruchomienie narzędzi i rozwiązań opisanych w Zielonej Księdze Efektywności Energetycznej [9] oraz Planie Działania na rzecz Efektywności Energetycznej [10]. Należy do nich przede wszystkim uruchomienie systemu białych certyfikatów [11] jako pozabudżetowego mechanizmu wspierającego poprawę efektywności energetycznej” [12].

Odnawialne źródła energii

Zgodnie z przyjętą przez Sejm „Strategią rozwoju energetyki odnawialnej do 2010 roku” energia odnawialna ma stanowić 7,5% nośników energii pierwotnej w 2010 roku, a w 2020 roku – 14%. Warto zaznaczyć, że według ocen technicznych możliwości produkcji energii odnawialnej w Polsce sięgają 1750 PJ [13], tj. 46% obecnego zużycia nośników energii pierwotnej. Obecnie wartość ta stanowi jedynie ok. 5%. Dodatkowo, w prawie energetycznym stworzono warunki do rozwoju rynku „zielonej” elektryczności przez wprowadzenie obligatoryjnych kwot wytwarzania i dostarczania energii ze źródeł odnawialnych, jak również przez system zielonych certyfikatów [14]. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami, wytwórcy energii są zobowiązani do wyprodukowania lub zakupu energii ze źródeł odnawialnych. Potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej z OZE jest świadectwo jej pochodzenia, tzw. zielony certyfikat. Niewypełnienie zobowiązania wiąże się z opłatą zastępczą w wysokości 130% ceny zakupu. Jest ona przekazywana do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a następnie może być wykorzystana tylko i wyłącznie na wspieranie energetyki odnawialnej. W 2005 roku wysokość opłaty zastępczej wynosiła 240 zł/MWh.

Fundusze UE

Ze środków UE w ramach funduszy strukturalnych i spójności, wraz ze środkami krajowymi, wydatkowane będzie w latach 2007-2013 blisko 100 mld euro. Według szacunków rządu należy spodziewać się z tego tytułu wzrostu emisji gazów cieplarnianych o 30% [15]. Jeżeli ta prognoza sprawdziłaby się, to w roku 2013 emisja gazów cieplarnianych byłaby tylko ok. 9% niższa niż w roku bazowym, co stawia pod dużym znakiem zapytania możliwość osiągnięcia celu 40%. Wpływ na tak znaczny wzrost emisji gazów cieplarnianych będzie miało zasadnicze wsparcie rozwoju transportu drogowego. W ramach środków unijnych 2/3 środków zostanie wydane na transport nieprzyjazny środowisku, a tylko 1/3 na przyjazny [16]. Warto jednak pamiętać, że Fundusze Europejskie stwarzają szanse na liczne inwestycje przyczyniające się do redukcji emisji gazów cieplarnianych [17].